In augustus 2021 schreef ik hier over de vraag of vaccinatie op Bijbelse gronden verplicht zou moeten worden gesteld. Deze bewering van opperrabbijn Raphael Evers bleek veel te kort door de bocht. Omdat een fenomeen als een vaccin in Bijbelse tijden helemaal niet bestond, is uiterste zorgvuldigheid nodig bij pogingen om te achterhalen wat de bijbel erover gezegd zou kunnen hebben. Maar die zorgvuldigheid werd niet betracht. De boodschap van de overheid was duidelijk leidend en diverse aannamen, tegenstrijdigheden en uit hun context gehaalde teksten en verhalen waren nodig om kunstmatig de indruk te wekken dat de dwangmaatregelen van de regering een goddelijk stempel droegen.

In oktober kwam er een vervolg op deze kwestie. Dominee Paul Visser had een preek gehouden over de Great Reset, die bij sommigen in verkeerde aarde was gevallen. Zij vonden dat de bijbel dáár niets over te zeggen had. Sjoerd Mulder van Trouw schrijft op 21 oktober: “zelfs minister [dit moet zijn: demissionair minister; JT] Hugo de Jonge zag zich genoodzaakt om de boodschap van deze preek af te wijzen”. Trouw stelde vervolgens aan het theologisch elftal de vraag of we moeten wegblijven van (het uitleggen van) apocalyptische teksten of dat dit juist een manier van denken is die wezenlijk bij het christendom hoort.

De titel van het stuk, waarin twee hoogleraren aan het woord komen, luidde “Is er bijbels bewijs voor het complot?” Ik zie overigens dat dit inmiddels in de digitale versie van de krant is gewijzigd in “Staat er in het Bijbelboek Openbaring bewijs voor complottheorieën?” (meervoud). Het blijft een ongelukkige titel. Ten eerste denk je bij een complot aan iets dat zorgvuldig geheim wordt gehouden. Dat is bij de Great Reset nu juist niet het geval. We weten vrij goed waar het WEF mee bezig is, omdat ze dit gewoon op hun website hebben staan. Dominee Visser signaleert terecht bepaalde serieuze risico’s en nadelen van deze plannen. Maar voor zover er toch sprake is van één of meer complotten binnen de Great Reset, hoeven deze helemaal niet door de bijbel te worden bewezen om te kunnen bestaan.

Het argument van de polarisatie

Waar ik vooral van geschrokken ben, is de bijdrage van Matthias Smalbrugge. Hij voert aan dat het boek Openbaring geschreven is tijdens de christenvervolging. Dat was een tijd van tweedeling en daarom mag je de tekst niet kritiekloos op de dag van vandaag toepassen. Is dit dan geen tijd van tweedeling? Jawel, maar door deze teksten toe te passen zou je doen alsof die tweedeling onontkoombaar is. Je zou je niet meer inzetten om daar iets aan te doen en dat is olie op het vuur gooien in een tijd van polarisatie.

Er zijn meerdere problemen met deze redenering.

  1. Smalbrugge vertekent opzettelijk het standpunt dat hij bestrijdt, zodat hij het gemakkelijker kan veroordelen. Want wie past het boek Openbaring dan kritiekloos toe op vandaag? En waaruit blijkt dat precies? Dominee Visser is in ieder geval erg voorzichtig en wijst niemand aan als het ultieme kwaad, maar uit wel zijn zorgen over bepaalde tendensen in de samenleving.
  2. Smalbrugge geeft toe dat we ook nu in een tijd van tweedeling leven. Hij noemt het polarisatie, maar dat is natuurlijk hetzelfde. Het is dan helemaal niet zo vreemd wanneer mensen bepaalde overeenkomsten zien met de situatie waarin het boek Openbaring is geschreven.
  3. Het is helemaal niet gezegd dat wanneer je zo’n tweedeling ziet, en misschien zelfs wel gelooft dat deze of soortgelijke tweedelingen voorspeld zijn, je ook niets meer aan die tweedeling zult doen. De tegenstanders van de Great Reset, die een enorme tweedeling zien ontstaan, proberen juist van alles om de samenleving ervoor te behoeden, maar krijgen geen gehoor.
  4. Tot slot zal de oorspronkelijke boodschap van het boek Openbaring ook niet bij iedereen geliefd zijn geweest. Dat was kennelijk geen reden om het boek niet in de Bijbel op te nemen. Werd er toen ook gedaan of de tweedeling onontkoombaar was? Ja, eigenlijk wel, maar die tweedeling was dan ook reeds een feit. Net als nu. Maar dat is nog steeds geen reden om er niets aan te doen.

Verbindend of niet

Wim van Vlastuin legt uit dat het evangelie wel verbindend is in de zin dat Jezus iedereen uitnodigt en niemand uitsluit, maar dat je wel jezelf kunt uitsluiten. Daarom is het evangelie niet alleen verbindend, maar bestaat er ook een oordeel over het kwaad en de kwade machten.

Dat gaat er bij Smalbrugge niet in. “Er staat duidelijk dat in Abraham álle volken gezegend worden”.  Een zegen wil echter niet zeggen dat die tweedeling dan meteen wordt opgelost. En dat zien we dan ook niet gebeuren. In de Bijbelse geschiedenis zowel als daarna zien we een voortdurende afwisseling van vooruitgang en achteruitgang. Het evangelie moet niet worden verward met wat daar in de praktijk van terechtkomt!

Daarom is het ook weer een drogreden als hij “het protestantisme op zijn smalst” verwijt dat tweedeling volgens hen het doel van het evangelie zou zijn. Ik geloof niet dat er één enkele christen te vinden is, protestant of katholiek, die tweedeling werkelijk als doel van het evangelie ziet. Maar hier zal wel enige rancune meespelen dat de katholieke kerk lange tijd gezien werd (en door sommige protestanten nog steeds) als het Beest uit het boek Openbaring.

Tweedeling als enige zonde

Vervolgens tref ik bij Smalbrugge nog een zeer vreemde uitleg van Jesaja 42 aan. Deze messiaanse profetie gaat over de knecht des Heren, die zal staan voor waarheid en recht, en die “het geknakte riet niet zal verbreken en de kwijnende vlaspit niet zal uitdoven”. Wie zwak of beschadigd is, zal hij dus niet verder beschadigen. Hij is geen dictator, wat ook blijkt uit het feit dat hij niet zal schreeuwen of zijn stem zal verheffen (vers 2). Hij identificeert zich met slachtoffers en zal zelf ook “geknakt” worden (vers 4) nadat hij op aarde recht zal hebben gebracht. Een duidelijke verwijzing naar Jezus die aan het kruis zou sterven.

Maar Smalbrugge ziet in het geknakte riet geen slachtoffers, maar alleen tweedeling. Die situatie zal door God weer recht worden gebogen. Want, zo lijkt hij te denken, eigenlijk is iedereen wel op de één of andere manier slachtoffer. Iedereen staat wel aan één kant van een tweedeling. Nu staat er in deze tekst helemaal niets over rechtbuigen. Er wordt gesproken over recht en wetsonderricht. En dat vindt al plaats (vers 4) vóór het geknakt worden van de Messias, dus vóór de kruisdood. Dat is nu verleden tijd en kan dus niet slaan op tegenwoordige bemiddeling tussen twee gelijkwaardige partijen.

Door het onderwijs van Jezus stond ruim 2000 jaar geleden al vast wat rechtvaardig is en wat niet. Dit bepaalt of je in een bepaalde situatie dader of slachtoffer bent. Nu is een dader ook regelmatig tevens een slachtoffer en omgekeerd, maar je moet niet doen of er geen verschil is. Dat leidt tot een ongeïnteresseerde en liefdeloze benadering bij conflicten. Iedereen heeft daarin wel een beetje gelijk en het wachten is alleen op het moment dat iedereen dit inziet. Dat is juist een uitholling van het evangelie. Je zou nooit iemand kunnen verdedigen en moet altijd aannemen dat de waarheid wel ergens in het midden ligt. Juist deze slappe houding zorgt ervoor dat misstanden kunnen blijven bestaan. Ik vind dit werkelijk zeer kwalijk.

Samenzweringen in de Bijbel

Nu kom ik toe aan de eigenlijke vraag of de bijbel over complotten spreekt. Overduidelijk wel. De Bijbel staat vol van aanslagen op het volk Israël, op Jezus en op zijn volgelingen. Sommige zijn op een zeer sluwe manier beraamd, bijvoorbeeld in het geval van de Judaskus. Paul Visser verwijst ook naar dit voorbeeld in een interview van 14 oktober in het ND. Ik spreek overigens liever van samenzweringen of machtsmisbruik dan van complotten of complottheorieën. Die laatste term wordt namelijk inmiddels algemeen misbruikt voor dingen die per definitie niet waar kunnen zijn. Het gevaar is dat als een theorie om welke reden dan ook niet plausibel lijkt, we gaan denken dat er dan dus ook geen samenzwering of machtsmisbruik kan zijn. En dat alle varianten op die theorie dus ook onzin zijn.

Maar samenzweringen en soortgelijke snode plannen zijn in zekere zin tijdloos en daarom herkennen veel christenen de patronen uit het boek Openbaring ook regelmatig in hun eigen tijd. Vooropgesteld dat je ook bereid blijft naar je eigen aandeel te kijken en niet onnodig demoniseert, is daar niets mis mee. Wanneer we de lessen uit het verleden niet meer mogen toepassen op het heden, dan zijn we bij voorbaat gedoemd om oude fouten te herhalen.

Bijbelse waarschuwingen genegeerd

Bovendien zeg je dan eigenlijk dat het boek Openbaring beter niet in de Bijbelse canon opgenomen had kunnen worden. We kunnen er niets mee. Of is dat omdat we eigenlijk beseffen maar niet willen toegeven dat ook wij niet immuun zijn voor het kwaad of voor misleiding? Beide hoogleraren geloven terecht niet in het “spoorboekjesmodel” van “nu zitten we bij dit station en straks zitten we bij dat station.” Maar je moet mijns inziens wel enigszins kunnen aangeven waar het dan wel over gaat. Van Vlastuin heeft in ieder geval een hermeneutische sleutel: Openbaring zegt iets over politiek en aardse rijken in het algemeen. “Het laat zien dat dezelfde patronen steeds terugkomen en dat de geschiedenis naar een climax toewerkt”. Daar sluit ik me graag bij aan.

Er staan heel moeilijke zaken in het boek Openbaring, maar ook heel duidelijke. Zo zijn wij gemaakt in het beeld van God, maar er is ook sprake van een beeld van het beest, oftewel de duivel. Die twee aspecten zijn terug te vinden in ieder mens en in iedere organisatie, maar ze zijn niet altijd in evenwicht. Sommige mensen en sommige organisaties vormen wel degelijk een bedreiging voor het welzijn van anderen, voor de democratie en voor de waarheidsvinding. Ik ga ze hier niet aanwijzen. Wel is het belangrijk om hier te onderkennen dat een goede bedoeling ons niet altijd vrijwaart van een kwaadaardig effect. Terecht zegt Paul Visser: “Verheven bedoelingen en kwade bedoelingen liepen in de geschiedenis door elkaar heen”.

Het wordt pas echt problematisch als we die goede bedoelingen tot enig criterium van ons handelen maken. Mensen en organisaties die zich boven elke kritiek verheven voelen, richten de meeste schade aan. En omdat ze altijd een mooi verhaal hebben, zijn ze moeilijk te onderscheiden van echte weldoeners en goede bestuurders. We kunnen ze zelfs een bepaald charisma en spiritualiteit toedichten. En in tijden van nood maken we het voor onszelf erger door vooral op daadkracht aan te dringen.

Een nieuwe sekte

Er was een tijd dat de kerken in het communisme een rivaliserende, bijna religieuze, ideologie zagen. Maar tegenwoordig zijn we zo individualistisch en onverschillig geworden, ook binnen de kerk, dat we niet zien hoe een andere pseudo-religieuze ideologie, die van het globalisme en transhumanisme, in opkomst is en al onze vrijheden dreigt te vermorzelen. Het gaat gepaard met mooie beloften, maar in 2 Korinthiërs 11 schijft Paulus dat zelfs de duivel zich voordoet als een engel van het licht. Zo vinden we hem in Genesis 3, maar ook vlak voor de wederkomst van Christus.

Wanneer ik in een interview hoor dat Hugo de Jonge zich heeft vergeleken met de Schepper die zei “er zij licht”, dan gaan bij mij alle alarmbellen af. Hij besefte het waarschijnlijk niet, maar het maakt hem een goede kandidaat voor een Messias-complex. En dat werd alleen nog maar bevestigd toen hij bijvoorbeeld “voor de zekerheid” booster-vaccinaties aanbood voor personen onder de 60, terwijl de gezondheidsraad dat nog niet nodig vond. Ook op andere momenten week de regering af van de adviezen van experts waar ze zich anders zo graag achter verschuilden. En de term “verlossend” valt opvallend vaak in connectie met het vaccin. Ook Paternotte van D66 gebruikt in hetzelfde interview bijbelse taal. Heel hooghartig sprak hij over het overslaan van de tocht door de woestijn.

Kerk kiest partij

Enkele predikanten die ik volg, verdedigden Hugo met zijn opmerkingen over het licht, omdat deze mogelijk uit hun verband waren gehaald. Maar dit verband was het boek “Code rood” waarin precies deze strategie van Hugo staat beschreven. Ik parafraseer: Je roept iets wat je wilt bereiken, niet van te voren al geremd door allerlei potentiële bezwaren (je moet hoog inzetten), en dan zie je dat iedereen naar het licht loopt.

Juist van die hooghartige veronderstellingen “ik kan mensen laten doen wat ik wil” en “wat ik wil dat is het licht” gaan mijn haren overeind staan. Laten we hopen dat ik het verkeerd zie. Maar ook als hij zich gewoon wat onhandig uitdrukte, kan dit een voorproefje zijn van de Great Reset. Ook daar rennen op hun beurt mensen als hij achteraan, gewoon omdat er met zoveel zelfvertrouwen iets wordt geroepen. En dan moet dat wel het licht zijn, nietwaar? Nou, niet per sé.

Een oproep

Ik heb hopelijk laten zien dat de blinde ijver om alles wat beweegt in te enten en om de crisis te “benutten” om een nieuwe wereldorde in te voeren, goed te vergelijken is met een nieuwe religie. Zelfs Maurice de Hond is het op een gegeven moment opgevallen dat de volgzame reacties op het coronabeleid onder de bevolking veel gelijkenis vertonen met de houding van orthodoxe gelovigen ten opzichte van hun dogma’s. Zelf schreef ik vorig jaar ook al drie artikelen over deze gelijkenissen.

De kerk zou elke concurrent van haar eigen geloof heel serieus moeten nemen. In geen geval mag de kerk een verlengstuk worden van politieke ambities. De kerk zou er goed aan doen de gematigde profetische waarschuwingen van mensen als Paul Visser juist te omarmen. Maar misschien is de profetische stem van de kerk wel zo’n walmende vlaspit die, mede door hen die zich christen noemen, uitgedoofd dreigt te worden. Gelukkig mogen we erop vertrouwen dat Jezus dat in ieder geval niet zal doen met oprechte gelovigen die zich kwetsbaar durven op te stellen.

Maar ook ons roept de apostel Paulus op om de geest niet uit te doven en de profetieën niet te verachten (1 Tess. 5:19-21). Dat gaat niet samen met het verwerpen van een compleet profetisch bijbelboek. Vervolgens roept Paulus op alles te toetsen en het goede te behouden. Wat er nu vaak gebeurt is: niets toetsen, maar aannemen dat de profetieën onmogelijk kunnen slaan op wat onze overheden momenteel beramen of al hebben doorgevoerd. Vaak wordt aangenomen dat alles wat eenmaal een complot is genoemd, niet op waarheid kan berusten. Maar of wij iets onderzoeken of niet, het zal niets veranderen aan de werkelijkheid. Wat krom is, zo lezen we in Prediker 1:15, kan niet recht worden. En alles wat geheim of verborgen is, zal volgens Marcus 4:22 eenmaal aan het licht komen.